به گزارش روابط عمومی دانشگاه حضرت معصومه (س)، در این نشست حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر حمید رضا سروریان، عضو هیات علمی دانشگاه حضرت معصومه(س)  به عنوان ارائه دهنده، دکتر انسیه عسگری، عضو هیات علمی دانشگاه حضرت معصومه(س) به عنوان دبیر نشست و دکتر ابوذر رجبی عضو هیات علمی دانشگاه معارف اسلامی و حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر سید ضیاالدین علیانسب عضو هیات علمی دانشگاه حضرت معصومه(س) به عنوان ناقد حضور داشتند.

حجت‌الاسلام والمسلمین حمیدرضا سروریان، عضو هیات علمی دانشگاه حضرت معصومه(س) بیان کرد: متکلمین بحثی تحت عنوان عوض و آلام دارند که بحث مفصلی است. ذیل بحث اعواض، بحث آلام مطرح شده است. طرح مسئله این است که رنج‌هایی که به انسان و غیرانسان می‌رسد، در دو دسته ابتدایی و غیرابتدایی قابل دسته‌بندی است. رنج‌های غیرابتدایی رنج‌هایی هستند که غیرخدا در آن‌ها نقش دارد، یعنی ناشی از دیگران یا خود فرد است. در مباحث کلام جدید به این‌ها شر اخلاقی گفته می‌شود، یعنی رنجی که فاعل مشخصی دارد. برخی ادعا می‌کنند که تمام رنج‌ها، رنج اخلاقی است. برخی از متکلمین گفته‌اند که برای اینکه این آلام نیکو باشد، باید دو ویژگی داشته باشد، مصلحت داشته باشد که برخی به آن اعتبار و لطف نیز گفته‌اند، یعنی این رنج باید فلسفه‌ای و معنایی داشته باشد. برای اینکه این رنج عبث نباشد، باید از علت آن پرسید. این رنج باعث می‌شود که انسان به خود بیاید و به سمت خدا حرکت کند.

وی ادامه داد: در این گفتار می‌خواهیم بررسی کنیم که آیا حتما باید مصلحت باشد تا این آلام توجیه‌مند و منطقی باشند و اگر بله حدود آن چقدر است. بدیهی بودن وجود آلام یکی از مبادی تصدیقی بحث است. بهترین دلیل بدیهی بودن آن نیز ادراک آن است. بدیهی بودن وجود آلام ابتدایی از دیگر پیش‌فرض‌های آن است. مسئله بعدی نیکو بود آلام ابتدایی است. متکلمین معتقدند که آلام ابتدایی از جانب خداوند می‌رسد و از این جهت نیکو هستند چون مبتنی بر مصلحت و اعتبارند. اعتبار به این معناست که وقتی رنجی می‌بینم از آن عبرت گرفته و به سمت خدا حرکت می‌کنم. قاضی عبدالجبار، شیخ مفید، سید مرتضی، شیخ طوسی، خواجه نصیرالدین طوسی و علامه حلی در این مورد مفصلا صحبت کرده‌اند. برای نمونه شیخ مفید از معنای عام اصلح استفاده کرده است که بر اساس آن می‌توان نیکویی تمام افعال الهی را تبیین کرد. او مرگ و حیات را از مصادق قاعده اصلح دانسته است. او وجود آلام پیش از مرگ بر برخی بندگان را بر اساس مصلحت متالم و غیر متالم تبیین می‌کند. 

این استاد دانشگاه بیان کرد: مصلحت در کلام بیشتر یک عنوان کلی است که گاهی با نام‌هایی هم‌چون لطف و اعتبار نیز مطرح می‌شود. در روایات و آیات عناوین مصلحت، اعتبار و لطف، بیشتر باز شده است، یعنی برای آلام مصالح گوناگونی گفته شده است. گاهی اوقات یک رنج ممکن است چند مصلحت داشته باشد. گاهی ریشه رنج انجام یک آزمایش است. برای مثال رنجی که اکنون در فلسطین اتفاق افتاده است یک آزمایش جهانی است. رنج‌ها گاهی برای درهم کوبیدن شهوات و آگاهی از درد و رنج دیگران رخ می‌دهند. برخی رنج‌ها مصالح دنیوی دارند. برای مثال رنجی که یک ملت برای مقاومت در جنگ می‌کشد موجب می‌شود که در سال‌های بعد بازدارندگی خوبی در برابر تهاجم سایر کشورها داشته باشد. جهاد رنجی است که علاوه بر مصلحت اخروی، مصلحت دنیوی نیز دارد. اعطای ثواب تفضلی نیز از دیگر علل رنج است. گاهی خدا به انسان رنجی می‌دهد که در آن با معرفت و واکنش مناسب بنده مثل صبر و رضا او را در دریای بیکران لطف خود غرق کند. چنانچه در روایت داریم که وقتی بنده می‌بیند که خدا چه پاداشی برای رنج‌های او در نظر گرفته است با خود می‌گوید که کاش در دنیا رنج بیشتری را متحمل می‌شدم. این صبر مافوق بشری که امروز از مردم فلسطین می‌بینیم یقینا پاداش بسیاری خواهد داشت. 

سروریان توضیح داد: مصلحت داشتن رنج برای دیگری، از دیگر علل آن است. در اینجا نظریه عوض کاربرد پیدا می‌کند. مثل فرزند معلولی که برای خانواده خود مصلحت دارد. تکامل انسان، بخشش هنگام نیاز، آگاهی از سختی‌های آخرت و افزایش اجر از دیگر عللی است که می‌توان برای آلام برشمرد. نتیجه اینکه در آیات و روایات معنای عام مصلحت با بیان مصادیق آن بیان شده است با اینکه متکلمان اسلامی بیشتر به عنوان کلی مصلحت در راستای علت نیکویی آلام ابتدایی اشاره کرده‌اند هرچند دانشمندانی مانند شیخ مفید به مصادیقی از آن اشاره کرده‌اند. بنابراین سخن متکلمان اسلامی با آیات و روایات هماهنگ است و این خود غنای کلام
اسلامی را می‌رساند.

این استاد دانشگاه در خصوص مصلحت و نیکویی آلام ابتدایی بیان کرد: در این خصوص چهار قول وجود دارد. قول اشاعره این است که فعل الهی بودن آلام ابتدایی دلیل بر نیکویی آن است. این بیان مورد مناقشه متکلیمن عدلیه قرار گرفته است و قابل قبول نیست که خداوند بدون هیچ دلیلی بر بنده خود رنج روا دارد. قول دوم لطف محض بودن آلام ابتدایی و بی‌نیازی از مصلحت بیرونی است. محقق حلی از این نظریه جانب‌داری می‌کند. این قول نیز چندان مطرح نیست و نقض شده است. قول دیگر که قول اکثر متکلمین عدلیه است این است که نیکویی آلام ابتدایی به شرط مصلحت درونی عالم و جبران بیرونی است. 

وی ادامه داد: مصلحت شرط لازم در نیکویی تمام آلام ابتدایی و شرط کافی برای برخی از آلام است. آلام ابتدایی دو دسته‌اند. برخی برای مکلف نازل می‌شوند که عاقل و عالم است. برخی آلام نیز برای فردی غیر از خود او رنج دارد و برای خود فرد عوض دارد. کمال خدا اقتضا می‌کند که عوض را بدهد. 

در ادامه کرسی، دکتر ابوذر رجبی عضو هیات علمی دانشگاه حضرت معصومه بیان کرد: یک اشکال اساسی به رهیافت کلی متکلمین وارد است. آن‌ها بهتر است بحث را به این شکل پیش ببرند یا در مباحث بعدی خود به این توجه کنند که بحث آلام نتیجه‌ و متفرع بر ابتلاست. خداوند در دار هستی اتفاقاتی را به عنوان فاعل تام رقم می‌زند که متفرع بر فعل الهی، اتفاقاتی در عالم هستی رخ می‌دهد که یکی از آن‌ها دردها و رنج‌هایی است که به بندگان می‌رسد. متاسفانه طیف متکلمان به جای طرح اصل بحث درباب فعل الهی، بحث را به نتیجه‌ی آن رساندند. 

وی ادامه داد: ملاحظه‌ای نیز درخصوص نظریه اختصاصی دکتر سروریان که از آن به عنوان نظریه برگزیده یاد می‌کنند وجود دارد. جا داشت که بیشتر از نظر حجم و تبیین دقیق به نظریه‌ای که از آن به عنوان نظریه را برگزیده یاد کردید می‌پرداختید و به علاوه باید تفاوت‌های نظریه برگزیده را با سایر نظریه‌هایی که مطرح کردید برمی‌شمردید. نکته‌ی دیگر اینکه شما در سایر مقالتتان مسئله‌محورتر عمل کرده‌اید و کاش در این ارائه نیز چنین می‌کردید یا نهایتا کار تطبیقی انجام می‌دادید. 

رجبی عنوان کرد: مطالبی که به ان اشاره کردید خوب است اما وقتی مطلبی مورد اشاره قرار می‌گیرد باید مستندسازی شود. اینکه ادعا می‌کنید در حوزه الحاد مورد توجه است، باید بیان کنید که مورد توجه کدام یک از ملحدین است. مثلا در مباحث چه کسی مطرح شده است. ضمن اینکه در خود بحث الحاد بیشتر به مسئله شر پرداخته می‌شود نه درد و رنج. افرادی مثل هیوم و نیچه در این مباحث بیشتر مسئله شر و فعل الهی را مطرح می‌کنند. 

عضو هیات علمی دانشگاه معارف اسلامی بیان کرد: بنده در باب بحث‌هایی که درخصوص عوض و آلام انجام می‌شود دانشجویان خود را به رساله دکتر سروریان و مقالات ایشان ارجاع می‌دهم. در این موضوع مقاله کم داریم و یکی از افراد شاخصی که در این زمینه قلم زده است، ایشان هستند که ان‌شالله با نوشته‌های دیگری این مسیر را ادامه دهند و دامنه‌ی بحث را در این موضوع گسترده‌تر کنند. 

در ادامه کرسی حجت الاسلام و الکسلمین دکتر سید ضیاالدین علیانسب عضو هیات علمی دانشگاه حضرت معصومه(س) بیان کرد: این مواردی که تحت عنوان رنج و الم مطرح شد از اساس رنج نیست. ثانیا اگر رنج باشد، الم و رنج ابتدایی نیست. تنها در موارد خاصی مانند نقص‌های مادرزادی می‌توان این را گفت. بخشی از این رنج‌ها از اساس لازمه زندگی مادی است. در صفحه نهم به حنفیه اشاره کردید در حالی که بحث شما کلامی است و حنفیه یک گروه فقهی است. 

وی ادامه داد: کاش برخی واژگان مانند نقش را که در عنوان مقاله‌تان هست معنی می‌کردید. باید دید که نقش به معنای تاثیر است یا جایگاه و اگر به معنای تاثیر بود باید در بحثتان بسیار به مسئله حسن و قبح ذاتی ورود می‌کردید. هم در ذکر دلایل اشعریون و هم در نقد آن‌ها باید مسئله حسن و قبح ذاتی و مسئله نسبی بودن و مطلق بودن را مطرح می‌کردید. در قول اول به نقد اشاعره پرداختید بی‌آنکه دلایلشان را ذکر کنید. 
در قسمت پایانی کرسی نیز حجت‌الاسلام والمسلمین حمیدرضا سروریان به سوالات مطرح شده توسط دانشجویان پاسخ داد.